Mój dom (tytuł roboczy Wysiedlone)

Dwie kobiety, jeden dom. Paradoksy historii wpisane w intymną opowieść Polki i Niemki. Losy równoległe splecione wojną. Kto jest najeźdźcą, represjonowanym, winnym a kto ofiarą? Narracja wspomnień i obrazów jest płynna jak granice wojny na jej peryferiach. Rytuały codzienności i detal są językiem opowieści. Tradycyjna dokumentacja i eksperymentalne przetwarzanie archiwaliów w filmowej impresji o wysiedleniach.

Opis filmu
Masowe deportacje, przymusowe wysiedlenia i ucieczki. Puste domy i utracone fotografie. Jak opowiedzieć wojnę? Przez detal, chusteczkę, lalkę, fortepian.
Janina urodzona w Świtaziu na Wołyniu ma 10 lat kiedy wywożą ją nad ranem z domu na trasport do Kazachstanu. Z syberyjskiej zsyłki juz tam nie wróci. Po wojnie, jako repatriantka przewieziona zostaje na “Ziemie Odzyskane”, które właśnie opuszczają deportowani Niemcy. Do dziś Janina mieszka w poniemieckim domu, w Szczecinie.
Annemarie urodziła się w Szczecinie. Ma 24 lata, kiedy kończy się II wojna światowa. Miasto zajmują radzieckie wojska, zaraz potem polska administracja. Gwałty, agresja i nienawiść wobec Niemców są powszechną formą zadośćuczynienia za krzywdy doznane ze strony okupanta.
Pełen pamiątek dom w malowniczym niemieckim miasteczku to scenografia dla opowieści Annemarie. Przedwojenne fotografie, mapy, dokumenty, rodzinne pamiątki, które ocaliła, to rekwizyty jej wspomnień. Spacer nad rzeką jest okazją do rozmowy o dramacie młodej niemieckiej dziewczyny.
Opowieść Janiny dopełnią obrazy jej codziennej krzątaniny. Z wojennej tułaczki nie zachowało się wiele pamiątek, jej wspomnienia to dziecięce obrazy sowieckiej zsyłki.
To pamięć o bydlęcym wagonie, którym jechała na Sybir i którym wracała do wyzwolonej Polski. To chwila, w której przeprowadzce do nowego domu towarzyszył płacz i pozdrowienie opuszczającej go niemieckiej kobiety.
Dwie równoległe historie łączą się w Szczecinie. Dla jednej kobiety to miasto utracone w młodości, dla drugiej odzyskany spokój. Przez chwilę żyły tu razem. Film przedstawia dwie bohaterki, dwa życia, dwa okresy historyczne. Współczesność przeplata się z obrazami przeszłości. Urywane wspomnienia załamują się jak projekcje archiwaliów na murach domu. Kamera patrzy bohaterkom w oczy, wsłuchuje się w narrację szeptu obydwu kobiet.
Ich losy przeplatają się, prowadząc od jednostkowej historii do szerszego obrazu wojny i straty jaką niesie. Detal jest językiem filmu, eksperymentowanie z archiwami jego formą. Płynne kadry zatrzymują się, by znów przyspieszyć lub powtórzyć się w rytmie terkotu jadącego pociągu. Przetwarzane dźwięki muzyki elektronicznej prowadzą opowieść do momentu przecięcia się losów kobiet. Tu pojawia się trzeci bohater opowieści – dom.
Filmowa impresja o wysiedleniach podnosi kontrowersyjny w Polsce temat rozliczeń wojennych. Dotyka drażliwego punktu w dyskusji o prawach do używania tytułu ofiary i poszkodowanego, najeźdzcy i winnego. Przywołuje antropologiczne tropy przynależności, rodziny i domu, nie przypisanych miejscu ani przestrzeni.

Kontekst historyczny
1 września 1939 roku nazistowskie Niemcy zaatakowały Polskę. 16 dni później Rosjanie przekroczyli wschodnią granicę kraju rozpoczynając w 1940 roku masowe deportacje polskiej ludności cywilnej (około 1 miliona osób) na Syberię i do Kazachstanu.
W 1945 roku Pakt Poczdamski potwierdził zagarnięcie polskich terytoriów wschodnich przez Związek Radziecki. Na mocy porozumień Polska straciła 180 tys. km kw. powierzchni kraju. W ramach rekompensaty, przesuwając granice zachodnie otrzymała 114 tys. km kw. terytoriów wschodnich prowincji niemieckich.
W wyniku tych zmian granica państwa przesunęła się na zachód o 250 km. Z terytoriów anektowanych do ZSRR tylko do 1948 roku przesiedlonych zostało 1,5 mln Polaków. Większość z nich wysłana została na tzw. ziemie odzyskane, zachodni odcinek terytoriów obejmujących Prusy Wschodnie, Brandenburgię, Pomorze Zachodnie i Śląsk. Około 4 mln Niemców obecnych na tych terenach zostało deportowanych i wysiedlonych, 200 tysięcy wysłanych do obozów w Związku Radzieckim. Liczbę osób dotkniętych w Polsce przymusowym przesiedleniem ocenia się na 6 milionów.

Informacja o bohaterkach
Janina mieszka w Szczecinie. Rodzinny dom w Świtaziu, dziś na terytorium Ukrainy, został po wojnie rozebrany. Powstała z niego wiejska szkoła. Zabudowania przydomowe spalono. W miejscu siedliska zachowały się gruzy komina.
Annemarie po wysiedleniu pracowała przymusowo w szczecińskim szpitalu. Ukrywała się w przypadkowo zajmowanych domach na peryferiach miasta. Polski lekarz żydowskiego pochodzenia pomógł jej uciec z miasta. Ukryta w ładowniach barek przewożących Odrą węgiel do Berlina, przedostała się do Niemiec. Zamieszkała w Buxtehude, koło Hamburga. Wracała kilkakrotnie do Szczecina. Szukała grobu brata i ojca pochowanych na cmentarzu, który po wojnie zamieniono w park. Zmarła kilka miesięcy po zdjęciach do filmu.

Festiwale:
Seen & Heard Festival  – film otwarcia
19. Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Bradford, Wielka Brytania
23 kwietnia, Festiwal Filmowy Drzwi w Gliwicach
02 maja, Neisse Film Festival, Niemcy
10-19 maja Planet Doc IFF, Wawa
17-19 maja, Siren Kharkov FF, Ukraina
31 maja-04 czerwca. Almaty International Festival of Young Cinema, Kazachstan
10-21 czerwca, Migrant FF, Ljubljana, Słowenia -nagroda za najlepszy film krótkometrażowy
18 sierpnia, DokuFest w Kosowie,
19-29 września, Cambridge IFF w UK
6-9 września Sokołowski IFF Homage a Kieślowski, Warszawa
2012
9. International Short Film Festival, Żubroffka, Bialystok
16. Międzynarodowy Festiwal Filmów Dokumentalnych OFF CINEMA, Poznań  – Srebrny Zamek
3. Międzynarodowy Festiwal Producentów Filmowych REGIOFUN, Katowice I Nagroda dla filmu krótkiego lub średniego
5. Festiwal Filmów Dokumentalnych “Okiem Młodych”, Świdnica
4. Festiwal Filmowy Solanin, Nowa Sól  – Grand Prix
6. Festiwal Filmu i Sztuki Dwa Brzegi, Kazimierz Dolny
41. Lubuskie Lato Filmowe, Łagów
8. Międzynarodowy Festiwal Filmu Autorskiego QUEST EUROPE, Zielona Góra
12. Międzynarodowy Festiwal Filmowy T-Mobile Nowe Horyzonty, Wrocław
52. Krakowski Festiwal Filmowy, Kraków  – Nagroda Prezesa Stowarzyszenia Filmowców Polskich dla Stefana Parucha za montaż
Inne:
Wrzenie Świata, Instytut Reportażu- pokaz specjalny
East Silver Market, IDFA
Zamek Książąt Pomorskich w Szczecinie
2013
Festiwal Filmowy Women Media Arts, Sydney
Międzynarodowy Festiwal Filmowy Cinema Verite, Teheran, Iran
Sztuka Dokumentu, Warszawa
Play Poland Film Festival, Belfast, Edinburgh, Glasgow
Euroshorts, Gdańsk
Międzynarodowy Festiwal Filmowy Pravo Ljudsky, Sarajewo
Międzynarodowe Forum Filmowe “Złoty Gepard”, Taszkent
Międzynarodowy Festiwal Filmowy Mumbai Women , Mumbai, Indie
MiradasDoc Tenerife, Wyspy Kanaryjskie
Międzynarodowy Festiwal Filmowy DokuBazaar Najlepszy Film Krótkometrażowy, Słowenia
22. dokumentART, Konkurs Europejski, Szczecin
4. Suhitra Film Festival, Indie
Cambridge Film Festival
Festiwal Filmów Historycznych i Militarnych, Warsaw, Poland
Filmoffisko, Jastrzebie Zdrój, Poland
Międzynarodowy Festiwal Filmowwy Hommage a Kieslowski, Sokołowo
Dokufest, Kosovo
Letnia Akademia Filmowa w Zwierzyńcu
Play Poland Film Festiwal, Wielka Brytania
Festiwal Filmowy “Drzwi”, Gliwice
Festival of Migrant Film 2013 in Ljubljana, Słowenia
International Short Film Festival “Kharkov Lilac”, Ukraina
Almaty Film Festival  “Shaken’s Stars-2013”, Kazachstan
Międzynarodowy Festiwal Filmowy Planet+Doc , Warszawa
International Bradford Film Festival, Wielka Brytania
International Seen&Heard Film Festival, Australia
Festiwal Filmowy “Drzwi”, Gliwice
Międzynarodowy Festiwal Filmowy “Neissen”, Zittau/Groshennersdorf, Niemcy

Galeria